სამცხე-ჯავახეთის მადლიანი მიწა-წყლის ხილვისას ისეთი შეგრძნება გეუფლება, თითქოს გარდასულ დროში გადაინაცვლე. აქედან სულ ახლოსაა ტაო-კლარჯეთი - მხოლოდ რუკაზე შემორჩენილი საქართველო...

ახალციხიდან გეზი დედათა მონასტრისკენ ავიღე... ზე­მო ვარ­ძი­ის ნა­სოფ­ლა­რი ას­პინ­ძის რა­ი­ონ­ში, ვარ­ძი­ის გა­მოქ­ვა­ბულ­თა კომ­პ­ლექსის, „ზე­მო ვარ­ძი­ის“ ხევ­ში მდე­ბა­რე­ობს. სოფ­ლის ყვე­ლა­ზე მა­ღალ ად­გი­ლას, კლდის ძირ­ში ხე­ლოვ­ნუ­რად მოს­წო­რე­ბულ და გა­მაგ­რე­ბულ კლდო­ვან ად­გილ­ზე აგე­ბუ­ლია ზე­მო ვარ­ძი­ის ღვთის­მ­შობ­ლის მი­ძი­ნე­ბის სა­ხე­ლო­ბის ეკ­ლე­სია.



ზე­მო ვარ­ძი­ის ეკ­ლე­სი­ის შე­სა­ხებ ცნო­ბებს ქარ­თულ მა­ტი­ა­ნე­ში ვხვდე­ბით: „ამის­თ­ვის ხელ-ყო აღ­შე­ნე­ბად სა­ყო­ფელ­სა გამმარჯუებელსა მის­სა ზეშ­თა­კურ­თხე­უ­ლი­სა ვარ­ძი­ისა ღმრთის­მ­შო­ბელ­სა, ზე­მო ვარ­ძი­ისა ქვე­მო ვარ­ძი­ითა მიც­ვა­ლე­ბი­თა, რო­მელ კლდი­სა­გან გა­მოჰკუეთა“, - ეს არის თით­ქ­მის ერ­თა­დერ­თი უძ­ვე­ლე­სი ცნო­ბა ზე­მო ვარ­ძი­ის ეკ­ლე­სი­ის შე­სა­ხებ, რაც დას­ტურ­დე­ბა სამ­ხ­რე­თი კა­რის ბა­ლავ­რის ქვის წარ­წე­რი­თაც, სა­დაც ვკითხუ­ლობთ: „წმ. დე­დაო ღვთი­სა მე­ოხ ეყავ ერის­თავთ-ერის­თავ­სა ლი­პა­რიტს და შვილ­თა მის­თა დღე­სა ამას სა­ში­ნელ­თა, რო­მელ­მან გულ­მოდ­გი­ნე­ბით აღ­გი­შე­ნა წმ. ესე ეკ­ლე­სიაი, ამინ“. რო­გორც წარ­წე­რი­დან ვგე­ბუ­ლობთ, ტა­ძა­რი ღვთის­მ­შობ­ლის სა­ხელ­ზე ყო­ფი­ლა აგე­ბუ­ლი და თა­ვის დრო­ზე, ალ­ბათ, საკ­მაო პო­პუ­ლა­რო­ბი­თაც სარ­გებ­ლობ­და.

მე­მა­ტი­ა­ნის ზე­მოთ მოყ­ვა­ნი­ლი ცნო­ბა, გა­მოქ­ვა­ბუ­ლის ნაშ­თე­ბი, კლდე­ში აქა-იქ მი­შე­ნე­ბუ­ლი სა­მა­ლა­ვე­ბი და თვით ეკ­ლე­სი­ის აგე­ბის თა­რი­ღი (X-XI სს.-ის მიჯ­ნა) მიგ­ვი­თი­თებს, რომ ეს ხე­ვი XI საუკუნეში უკ­ვე და­სახ­ლე­ბუ­ლი და და­მო­უ­კი­დე­ბე­ლი მნიშ­ვ­ნე­ლო­ბის სა­მო­სახ­ლო ყო­ფი­ლა. სო­ფელს სხვა დატ­ვირ­თ­ვაც ჰქო­ნია, მას­ზე გა­დი­ო­და სა­ქა­რავ­ნო გზა, რო­მე­ლიც სოფელ გი­ორ­გიწმინ­და­ზე გავ­ლით აგა­რას, ნი­ა­ლას და სხვა მე­ზო­ბელ სოფ­ლებს ერ­თ­მა­ნეთ­თან აკავ­ში­რებ­და. 1828 წლიდან სოფელ ზე­მო ვარ­ძი­ა­ში, გე­ნე­რალ პას­კე­ვი­ჩის მი­ერ ჩა­სახ­ლე­ბუ­ლი 35 კომ­ლი ქურ­თი იწყებს ცხოვ­რე­ბას. ეროვ­ნე­ბი­თა და სარ­წ­მუ­ნო­ე­ბით უცხო მო­სახ­ლე­ო­ბა ტა­ძარს სა­ქონ­ლის საკ­ვე­ბის შე­სა­ნა­ხად და ზოგ­ჯერ პი­რუტყ­ვის და­სა­ყე­ნებ­ლა­დაც იყენებდა, რა­მაც ამ ხნის გან­მავ­ლო­ბა­ში, ატ­მოს­ფე­რულ ნა­ლე­ქებ­თან ერ­თად, საგ­რ­ძ­ნობ­ლად და­ა­ზი­ა­ნა ძეგ­ლი. 1891 წლიდან ზე­მო ვარ­ძი­ის ეკ­ლე­სი­ის შე­სა­ხებ ცნო­ბე­ბი აღარ მო­ი­პო­ვე­ბა.



ზე­მო ვარ­ძი­ის ღვთის­მ­შობ­ლის მი­ძი­ნე­ბის სა­ხე­ლო­ბის დე­და­თა მო­ნას­ტე­რი XX ს-ის 90-იან წლებ­ში ამოქ­მედ­და. 1998 წლის დე­კემ­ბ­რი­დან ზე­მო ვარ­ძი­ის მო­ნას­ტ­რის წი­ნამ­ძღ­ვ­რად, ახალ­ცი­ხი­სა და ტაო-კლარ­ჯე­თის მიტ­რო­პო­ლიტ თე­ო­დო­რეს ლოც­ვა-კურ­თხე­ვით არ­ქი­მან­დ­რი­ტი ან­ტო­ნი (მა­ჭა­რაშ­ვი­ლი) წინამძღვრობს. მო­ნას­ტერ­ში ამჟამად 22 მონაზონი მოღვაწეობს.

ვარძიაში მისული სტუმარი მცირე ხნით მონასტრული წეს-განგებულების მიხედვით რომ იცხოვრებს, მაშინ შეიგრძნობს იქაურობის სიკარგეს. ცისკრის ლოცვის მოახლოებას პატარა ზარის წკრიალი გვამცნობს. რამდენიმე წუთში მონასტრის წევრი ტაძრის ზარს რეკავს. ეს უკვე ლოცვის დაწყებას ნიშნავს. ვარძიაში მართლაც ულამაზესია ცისკარი. აქ თითქოს უფრო ადრე თენდება და მწუხრიც მალევე დგება. შრომასა და ლოცვაში დრო სწრაფად გადის. მონასტრის გემრიელი ტრაპეზის შემდეგ მორჩილების დრო დგება. ზოგი ქარგავს, ზოგი სანთელს ქნის, ზოგიც ფიზიკურად შრომობს. დედები ტრადიციული ორნამენტებით ასრულებენ ნაქარგობებს. ირგვლივ მიმოფანტული გამოქვაბულები იმაზე მეტყველებენ, რომ ამ ადგილებში ერთ დროს ღვთისთვის თავშეწირული ადამიანები იღვწოდნენ.



- მო­ნას­ტე­რი, წმინ­და მა­მე­ბის მი­ერ დად­გე­ნი­ლი წე­სით, ლოც­ვი­თა და შრო­მით ცხოვ­რობს. მო­ნას­ტ­რის წევ­რებს ლოც­ვის პი­რა­დი კა­ნო­ნი აქვთ, რო­მელ­საც სე­ნა­კებ­ში აღას­რუ­ლე­ბენ. ცის­კ­რის ლოც­ვა დილის 6 სა­ათ­ზე იწყე­ბა და 8 სა­ა­თამ­დე გრძელ­დე­ბა, - გვესა­უბ­რება მო­ნა­ზო­ნი თა­მა­რი. - მომლოცველთა შე­მო­წი­რუ­ლო­ბის გარ­და, მო­ნას­ტ­რის შე­მო­სავ­ლის წყა­როა სოფ­ლის მე­ურ­ნე­ო­ბა, მე­ფუტ­კ­რე­ო­ბა, მეცხო­ვე­ლე­ო­ბა, მეფ­რინ­ვე­ლე­ო­ბა, ხელ­საქ­მე, ხატ­წე­რა, ქარ­გ­ვა, კერ­ვა, თე­ქა, ხე­ზე კვე­თა. ად­გილ­მ­დე­ბა­რე­ო­ბი­დან და მკაც­რი კლი­მა­ტუ­რი პი­რო­ბე­ბი­დან გა­მომ­დი­ნა­რე, დიდ შრო­მას მო­ითხოვს ეზოს გამ­შ­ვე­ნე­ბა. ეს ერთ-ერ­თი ყვე­ლა­ზე რთუ­ლი და ამა­ვე დროს ყვე­ლა­ზე სა­სი­ა­მოვ­ნო მორ­ჩი­ლე­ბაა - ყვა­ვი­ლე­ბის გა­მოყ­ვა­ნა, გამ­რავ­ლე­ბა და გა­ხა­რე­ბა, რო­მე­ლიც უდი­დეს სი­ა­მოვ­ნე­ბას ანი­ჭებს რო­გორც მო­ნას­ტ­რის წევ­რებს, ასე­ვე მომ­ლოც­ვე­ლებ­სა და ტუ­რის­ტებს. მომ­ლოც­ველ­თა ჯგუ­ფე­ბი და ტუ­რის­ტე­ბი სა­ქარ­თ­ვე­ლო­დან და უცხო­ე­თი­დანაც მო­დი­ან. მო­ნას­ტერ­ში გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი ყუ­რადღე­ბა ეთ­მო­ბა ოქ­რომ­კე­დით ქარ­გ­ვას ძველ­ქარ­თუ­ლი ტექ­ნი­კით. ამ ტექ­ნი­კით მო­ქარ­გუ­ლია გარ­და­მოხ­ს­ნა, და­ფარ­ნე­ბი და მიტ­რა მო­ნასტრის­თ­ვის. მინ­და აღვნიშ­ნო, რომ ოქ­რომ­კე­დით, წყლით და ჯვრუ­ლი ქარ­გ­ვის ტექ­ნი­კით ვქარგავთ არა მარ­ტო ჩვე­ნი მო­ნას­ტ­რისთვის, არა­მედ შეკ­ვეთითაც” შეკ­ვე­თით მზად­დე­ბა აგ­რეთ­ვე თე­ქის სამ­ღ­ვ­დელ­მ­თავ­რო არ­წი­ვე­ბი, იწე­რე­ბა ხა­ტე­ბი. ტაძ­რის მნიშვნელოვანი სიწ­მინ­დეებია: ვარ­ძი­ის ღვთის­მ­შობლის და წმინდა ნიკოლოზის ხატები.

ვარძიის ღვთისმშობელი - „ის­ტო­რი­ა­ნი და აზ­მა­ნი შა­რა­ვან­დედ­თა­ნის“ მი­ხედ­ვით, ეს არის ის ხა­ტი, რო­მელ­საც წმინდა მე­ფე თა­მარ­მა ბასიანის ბრძო­ლის წინ სა­ქარ­თ­ვე­ლო შეავედრა. ამ ხატს გამ­მარ­ჯ­ვე­ბელ­საც უწო­დე­ბენ, რად­გან ქარ­თ­ველ­თა ლაშ­ქარ­მა, ღვთის­მ­შობ­ლის მე­ო­ხე­ბით, თურ­ქ­თა მრა­ვალ­რიცხო­ვან ჯარს სძლია. ხა­ტის ორი­გი­ნა­ლის ად­გილ­სამ­ყო­ფე­ლი უც­ნო­ბია, რად­გან იგი და­ი­კარ­გა შაჰ-თა­მა­ზის შე­მო­სე­ვის შემ­დეგ. და­ახ­ლო­ბით XIX საუკუნეში შეიქმნა ხა­ტის ას­ლი, რომელიც სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სა­ხელ­მ­წი­ფო ხე­ლოვ­ნე­ბის ეროვ­ნულ მუ­ზე­უმ­შია დაბ­რ­ძა­ნე­ბუ­ლი.



ზე­მო ვარ­ძი­ის ღვთის­მ­შობ­ლის მი­ძი­ნე­ბის ტა­ძარ­ში, ვარ­ძი­ის ღვთის­მ­შობ­ლის ხა­ტის შემ­დ­გომ წმინდა ნი­კო­ლო­ზის სას­წა­ულ­მოქ­მედ - მი­რონ­მ­დი­ნა­რე ხატს გამოვყოფთ. ხა­ტი სამ­კა­რე­დია. ზე­და რე­გის­ტ­რ­ში დაბ­რ­ძა­ნე­ბუ­ლია ყოვლად­წ­ნინდა ღვთის­მ­შობ­ლის ხა­ტი „ყო­ველ­თა მწუ­ხა­რე­თა ნუ­გე­ში­ნის­მ­ცე­მე­ლი“, მე­სა­მე რე­გის­ტ­რ­ში წმინდა ნი­კო­ლო­ზი. ეს სასწაულმოქმედი ხა­ტი ზეს­ტა­ფონ­ში ერთ-ერთი ოჯახის კუთვნილება იყო. რო­გორც ხე­ლოვ­ნე­ბის ნი­მუ­ში, ბაზ­რო­ბა­ზე ისე შეუძენიათ. რადგან ოჯახ­ში ხატ­მა მი­რონ­დე­ნა და­იწყო, გა­დაწყ­ვი­ტეს, ერთ-ერ­თი მო­ნას­ტ­რის­თ­ვის შე­ე­წი­რათ. არჩევანი ვარ­ძი­ის დე­და­თა მო­ნას­ტერზე შეაჩერეს. ხა­ტი 12 წე­ლია ტა­ძარ­შია დაბ­რ­ძა­ნე­ბუ­ლი და რწმე­ნით მი­სულ მომ­ლოც­ვე­ლებს კურ­ნე­ბას და შვი­ლი­ე­რე­ბას მიჰმად­ლებს.