“ვისაც ჰგონია, რომ გამოსახულება რეალობაა, ის უაღრესად ყმაწვილურად აზროვნებს”, - ქართველმა მხატვარმა საკუთარ ნამუშევრებზე საუბრისას ჩინელი მხატვრის გამონათქვამი მოიშველია და იმ მომაჯადოებელ და მისტიკურ სამყაროში გაგვიძღვა, რომელსაც პაატა პაატაშვილის შემოქმედება ჰქვია.
მხატვრის შემოქმედებას კარგად იცნობს ქართული საზოგადოება განსაკუთრებით მას შემდეგ, რაც საქართველოში მინანქრის უძველესი ტექნოლოგიის აღორძინება დაიწყო. პაატა პაატაშვილი ქმნის როგორც იკონოგრაფიულ, ასევე საერო დანიშნულების მხატვრულ ნაწარმოებებს, პარალელურად მუშაობს გრაფიკასა და ფერწერაში. არაერთ კონკურსსა და გამოფენაში აქვს მონაწილეობა მიღებული, როგორც საქართველოში, ასევე მის ფარგლებს გარეთ (აშშ, დიდი ბრიტანეთი, საფრანგეთი, იტალია,
ესპანეთი, იაპონია და ა.შ.). პაატაშვილის ნამუშევრები დაცულია საქართველოს პრეზიდენტის, ამერიკის პირველი ლედის, საქართველოს პრემიერ-მინისტრის, კონდოლიზა რაისის, აზერბაიჯანის პირველი ლედის, აზერბაიჯანის პრემიერ-მინისტრის, ტანია მარიას, დიზაინერ მაკა ასათიანისა და სხვათა კერძო კოლექციებში.
- სად დაიწყო თქვენი შემოქმედებითი ბიოგრაფია?
- სამხატვრო სკოლაში, შემდეგ იაკობ ნიკოლაძის სამხატვრო სასწავლებელში გაგრძელდა, სადაც ფერწერის ფაკულტეტზე ვსწავლობდი, გივი თოიძესთან. სხვათა შორის, ნიკოლაძეში ისე მოგვამზადეს, რომ კონკურსგარეშე ვიყავით, მაგრამ იმ დროს სამხატვრო აკადემიაში ჩაბარება მარტივი არ იყო. თავდაპირველად, აკადემიაში ლითონისა და ხის მხატვრულ დამუშავებაზე ჩავაბარე და რადგან ფერწერაზე სწავლა მინდოდა, ფარნა ლაპიაშვილთან გადასვლა მირჩიეს, რომელიც თეატრის მხატვრობას ასწავლიდა. ბატონი ფარნა არაჩვეულებრივი პედაგოგი და ძალიან კარგი მხატვარი იყო, ზეთის ფერწერის ღრმა ცოდნა ჰქონდა და იმგვარი დეტალები გვასწავლა ზეთის საღებავის ტექნოლოგიაში, რომელიც დღეს, სამწუხაროდ, იკარგება კიდეც, ყოველთვის დიდად მადლიერი ვიქნები მისი.
- მინანქრით აკადემიაში დაინტერესდით?
- არა, აკადემიაში მინანქრის მსგავსი არაფერი მისწავლია. მაშინ მხოლოდ ფერწერაში მინდოდა მემუშავა, ფანატიკოსი ფერმწერი ვიყავი. იმ დროს საქართველოში მინანქარზე მხოლოდ ორი-სამი კაცი თუ მუშაობდა და ისიც ექსპერიმენტული სახით.
მახსოვს, სანამ თავად გავერკვეოდი ამ ტექნოლოგიაში, ძნელი იყო ვინმეს მოძებნა, ვინც რამეს გასწავლიდა, ტაბუდადებული თემა იყო, უსაშველოდ გასაიდუმლოებული. სწორედ ამის გამო დაინტერესდა ბევრი ამ ტექნოლოგიით და სერიოზულადაც მოეკიდა, რამაც მინანქრის აღორძინებას შეუწყო ხელი.
აღსანიშნავია, რომ საქართველოში მინანქრის აღორძინებაში დიდი როლი ითამაშა ბალტიისპირელმა მხატვარმა, რიმას ბურნეიკამ, საინტერესო შემოქმედი გახლდათ. სამწუხაროდ, გარდაიცვალა. სწორედ რიმასმა ასწავლა მინანქარი ჩემს არქიტექტორ მეგობრებს, თუმცა ის თავისებური ტექნოლოგიით მუშაობდა - მავთულზე ქსოვდა ტიხრებით. რიმასი არ მალავდა საკუთარ ცოდნას, ჯერ ერთს ასწავლა, შემდეგ - მეორეს და უცებ აღმოჩნდა, რომ მინანქრის ტექნოლოგიის ცოდნა არ არის მხოლოდ რჩეულთა ხვედრი. თუმცა, ფერების შოვნა იყო ძალიან რთული,
თითქმის შეუძლებელი. მაგრამ ნელ-ნელა ფერებიც ხელმისაწვდომი გახდა და სხვა მასალაც, უფრო საინტერესო ხალხი ჩაერთო ამ სფეროში, მუშაობაც უფრო გაადვილდა. თუმცა ზოგადად ადვილი ნამდვილად არ არის, უძნელესი ტექნოლოგიაა, რომელიც გამძლე ნერვებსა და დიდ მოთმინებას მოითხოვს. სხვათა შორის, საკმაოდ საზიანოა ჯანმრთელობისთვის.
იმ გასაიდუმლოებული დამოკიდებულების გამო ქართველებმა ისე შეისწავლეს ეს ტექნოლოგია, რომ თავიდანვე დიდ წარმატებებს მიაღწიეს საერთაშორისო მასშტაბითაც კი. პირველად იაპონიაში რომ გავედით, მახსოვს, ჩემი მოსწავლეები მიდიოდნენ. ცოტა არ იყოს, შევშინდი, - რას შვრებით, იაპონიაში როგორ ბედავთ ნამუშევრების წაღებას-თქო, - რადგან თუ ვინმესგან შეიძლება ისწავლო ოსტატობა, ალბათ მაგათგან... მაგრამ, მიუხედავად ამისა, ჩვენების ნამუშევრებმა პირველივე ჯერზე დიდი წარმატება მოიპოვეს - იაპონელებისგან დიდი მოწონება დავიმსახურეთ და აღფრთოვენებული წერილებიც მივიღეთ, იქ თურმე უფრო მარტივ და პრიმიტიულ ნამუშევრებს აკეთებენ - ფისუნიებს, თაგუნიებს და ა.შ. მათაც ჰყავთ სერიოზული ოსტატები, მაგრამ ძალიან ცოტა, უმრავლესობა არაპროფესიონალია, რომელიც უბრალოდ ერთობა. არა მხოლოდ იაპონიაში, ამერიკაშიც ასეა. ისტორიულად მინანქრის ტექნოლოგია იმ ქვეყნებში განვითარდა, სადაც ლითონის წარმოება იყო განვითარებული, მათ შორის ჩვენთან.
- თქვენი ნამუშევრები განსაკუთრებული თემატიკით გამოირჩევა. რა განსაზღვრავს მას?
- ქართული კულტურული სამყარო. ჯერ კიდევ სტუდენტობის დროს მე და ჩემი მეგობარი, საინტერესო ხატმწერი და კარგი მხატვარი დავით მორგოშია მივხვდით, რომ ძველი არქაული ნამუშევრები განსაკუთრებულ ხიბლს ატარებდნენ - ძველი კავკასიური ბრინჯაო, გრაფიკა და პლასტიკა. ძალიან ღრმა შინაარსს იტევდა იკონოგრაფია, გაგვიტაცა ტრადიციული ქართული კედლის მხატვრობამ, ეს არის უდიდესი საგანძური და სკოლა, გამოსახვის საშუალებები, ფერწერა. ამიტომ, მიუხედავად იმისა, რომ მაშინ არ იყო ადვილი, ჩვენ დავიწყეთ საინტერესო იკონოგრაფიული და არქაული გამოსახულებების შეგროვება. ისინი სრულიად განსხვავებული პრინციპითაა შექმნილი, ვთქვათ, აღორძინების ელიტური მხატვრების ნამუშევრებისგან. აღორძინების მხატვრები ადამიანის ინტერესების მატერიალურ სამყაროზე ფოკუსირებას ახდენენ, მათ სამგანზომილებიანი რეალობის ასახვის მცდელობა აქვთ, მაშინ როდესაც გაცილებით უფრო ღრმა და საინტერესოა ადამიანის შინაგანი სამყარო და ჩემი აზრით, სწორედ ის უნდა წარმოადგენდეს ხელოვნების მაღალ ინტერესს.
მაგალითად, ზოგს ჰგონია, რომ ნამუშევარზე მართლა ნადირობაა გამოსახული, რაც იმის ბრალია, რომ თანამედროვე ადამიანი ძალიან გამატერიალურდა და ცალსახად, პრიმიტიულად აზროვნებს, ვერაფერს ხედავს ამ გამოსახულების მიღმა. ამასთან დაკავშირებით ერთი ჩინელი მხატვრის სიტყვები მახსენდება - “ვისაც ჰგონია, რომ გამოსახულება რეალობაა, ის უაღრესად ყმაწვილურად აზროვნებს”.
ჩვენ იმ კუთხიდან უნდა გამოვსახოთ საგანი, საიდანაც უფრო მაქსიმალურად მეტყველია, ანუ უნდა შეიქმნას ამ საგნის ხატი და მისი არსობრივი ნაწილი გამოიხატოს. რაღაც საინტერესო ექსპერიმენტები ჰქონდა პიკასოს, თუმცა მან თავიდან აღმოაჩინა ის, რაც კარგად დავიწყებული ძველი იყო, ანუ თითქოს უფრო თანამედროვე ფორმაში მოაქცია. ამიტომ ეს სხვა ტიპის გამოსახულებაა - ეს არის ცნობადი სფერო და არა გრძნობადი. ცნობადი სამყაროს ასახვაა, შთაბეჭდილებების. შთაბეჭდილებებს ვხატავ მე, საგანს კი არ ვხატავ - საგნისგან მიღებულ შთაბეჭდილებებს - ანუ საგნის არსს ვხატავ და არა თავად საგანს.
- დეკორატიულ ნივთებს თუ ქმნით?
- პანოებს ვაკეთებ, რომელიც უფრო რაღაც ოცნების მატერიალიზაციაა.
- ანუ უფრო ესთეტიკური დატვირთვით, ვიდრე ფუნქციური?
- ფუნქციური დატვირთვა მხოლოდ რამდენიმე ნამუშევარს აქვს. ეს არის ფერის, ფორმის და გამოსახულების კავშირი, რომელიც საბოლოოდ რაღაც მუსიკალურ, ძნელად გამოსათქმელ განცდას წარმოქმნის, დინამიკაცაა ამავდროულად.
- საინტერესოა, როგორია შემოქმედებითი პროცესი, რა გიქმნით სამუშაო განწყობას?
- ეს შთაბეჭდილების სიცხადის ხარისხზეა დამოკიდებული - თუ მაღალ ხარისხშია შთაბეჭდილება, მაშინ შეიძლება არ გააკეთო ჩანახატი და პირდაპირ კონცენტრირდე ნამუშევარზე, თუ ბუნდოვანია შთაბეჭდილება და ამოცანა, მაშინ რაღაც ჩანახატებს ვაკეთებ - ეს სამუშაო პროცესია.
ყოველთვის მიკვირდა, როდესაც ამბობდნენ, მუზა არ მაქვსო. ერთადერთ შემთხვევაში ვერ ვმუშაობ, თუკი ძალიან დეპრესიული განწყობა მაქვს, თუმცა მოსამზადებელი სამუშაოებით შეიძლება დავკავდე და საკუთარი თავი გამოვიყვანო კიდეც ამ მდგომარეობიდან.
რაც შეეხება მასალას, ძირითადი რამდენიმე განმაპირობებელი კომპონენტი დაახლოებით ვიცი, როგორც აკორდი, ან მთავარი მუსიკალური თემა და შემდეგ უკვე იმპროვიზაცია იწყება, რომელიც თავისთავად მიმდინარეობს მუსიკის მსგავსად.
თეა იაკობაშვილი
მხატვრის შემოქმედებას კარგად იცნობს ქართული საზოგადოება განსაკუთრებით მას შემდეგ, რაც საქართველოში მინანქრის უძველესი ტექნოლოგიის აღორძინება დაიწყო. პაატა პაატაშვილი ქმნის როგორც იკონოგრაფიულ, ასევე საერო დანიშნულების მხატვრულ ნაწარმოებებს, პარალელურად მუშაობს გრაფიკასა და ფერწერაში. არაერთ კონკურსსა და გამოფენაში აქვს მონაწილეობა მიღებული, როგორც საქართველოში, ასევე მის ფარგლებს გარეთ (აშშ, დიდი ბრიტანეთი, საფრანგეთი, იტალია,
- სად დაიწყო თქვენი შემოქმედებითი ბიოგრაფია?
- სამხატვრო სკოლაში, შემდეგ იაკობ ნიკოლაძის სამხატვრო სასწავლებელში გაგრძელდა, სადაც ფერწერის ფაკულტეტზე ვსწავლობდი, გივი თოიძესთან. სხვათა შორის, ნიკოლაძეში ისე მოგვამზადეს, რომ კონკურსგარეშე ვიყავით, მაგრამ იმ დროს სამხატვრო აკადემიაში ჩაბარება მარტივი არ იყო. თავდაპირველად, აკადემიაში ლითონისა და ხის მხატვრულ დამუშავებაზე ჩავაბარე და რადგან ფერწერაზე სწავლა მინდოდა, ფარნა ლაპიაშვილთან გადასვლა მირჩიეს, რომელიც თეატრის მხატვრობას ასწავლიდა. ბატონი ფარნა არაჩვეულებრივი პედაგოგი და ძალიან კარგი მხატვარი იყო, ზეთის ფერწერის ღრმა ცოდნა ჰქონდა და იმგვარი დეტალები გვასწავლა ზეთის საღებავის ტექნოლოგიაში, რომელიც დღეს, სამწუხაროდ, იკარგება კიდეც, ყოველთვის დიდად მადლიერი ვიქნები მისი.
- მინანქრით აკადემიაში დაინტერესდით?
- არა, აკადემიაში მინანქრის მსგავსი არაფერი მისწავლია. მაშინ მხოლოდ ფერწერაში მინდოდა მემუშავა, ფანატიკოსი ფერმწერი ვიყავი. იმ დროს საქართველოში მინანქარზე მხოლოდ ორი-სამი კაცი თუ მუშაობდა და ისიც ექსპერიმენტული სახით.
მახსოვს, სანამ თავად გავერკვეოდი ამ ტექნოლოგიაში, ძნელი იყო ვინმეს მოძებნა, ვინც რამეს გასწავლიდა, ტაბუდადებული თემა იყო, უსაშველოდ გასაიდუმლოებული. სწორედ ამის გამო დაინტერესდა ბევრი ამ ტექნოლოგიით და სერიოზულადაც მოეკიდა, რამაც მინანქრის აღორძინებას შეუწყო ხელი.
აღსანიშნავია, რომ საქართველოში მინანქრის აღორძინებაში დიდი როლი ითამაშა ბალტიისპირელმა მხატვარმა, რიმას ბურნეიკამ, საინტერესო შემოქმედი გახლდათ. სამწუხაროდ, გარდაიცვალა. სწორედ რიმასმა ასწავლა მინანქარი ჩემს არქიტექტორ მეგობრებს, თუმცა ის თავისებური ტექნოლოგიით მუშაობდა - მავთულზე ქსოვდა ტიხრებით. რიმასი არ მალავდა საკუთარ ცოდნას, ჯერ ერთს ასწავლა, შემდეგ - მეორეს და უცებ აღმოჩნდა, რომ მინანქრის ტექნოლოგიის ცოდნა არ არის მხოლოდ რჩეულთა ხვედრი. თუმცა, ფერების შოვნა იყო ძალიან რთული,
თითქმის შეუძლებელი. მაგრამ ნელ-ნელა ფერებიც ხელმისაწვდომი გახდა და სხვა მასალაც, უფრო საინტერესო ხალხი ჩაერთო ამ სფეროში, მუშაობაც უფრო გაადვილდა. თუმცა ზოგადად ადვილი ნამდვილად არ არის, უძნელესი ტექნოლოგიაა, რომელიც გამძლე ნერვებსა და დიდ მოთმინებას მოითხოვს. სხვათა შორის, საკმაოდ საზიანოა ჯანმრთელობისთვის.
იმ გასაიდუმლოებული დამოკიდებულების გამო ქართველებმა ისე შეისწავლეს ეს ტექნოლოგია, რომ თავიდანვე დიდ წარმატებებს მიაღწიეს საერთაშორისო მასშტაბითაც კი. პირველად იაპონიაში რომ გავედით, მახსოვს, ჩემი მოსწავლეები მიდიოდნენ. ცოტა არ იყოს, შევშინდი, - რას შვრებით, იაპონიაში როგორ ბედავთ ნამუშევრების წაღებას-თქო, - რადგან თუ ვინმესგან შეიძლება ისწავლო ოსტატობა, ალბათ მაგათგან... მაგრამ, მიუხედავად ამისა, ჩვენების ნამუშევრებმა პირველივე ჯერზე დიდი წარმატება მოიპოვეს - იაპონელებისგან დიდი მოწონება დავიმსახურეთ და აღფრთოვენებული წერილებიც მივიღეთ, იქ თურმე უფრო მარტივ და პრიმიტიულ ნამუშევრებს აკეთებენ - ფისუნიებს, თაგუნიებს და ა.შ. მათაც ჰყავთ სერიოზული ოსტატები, მაგრამ ძალიან ცოტა, უმრავლესობა არაპროფესიონალია, რომელიც უბრალოდ ერთობა. არა მხოლოდ იაპონიაში, ამერიკაშიც ასეა. ისტორიულად მინანქრის ტექნოლოგია იმ ქვეყნებში განვითარდა, სადაც ლითონის წარმოება იყო განვითარებული, მათ შორის ჩვენთან.
- თქვენი ნამუშევრები განსაკუთრებული თემატიკით გამოირჩევა. რა განსაზღვრავს მას?
- ქართული კულტურული სამყარო. ჯერ კიდევ სტუდენტობის დროს მე და ჩემი მეგობარი, საინტერესო ხატმწერი და კარგი მხატვარი დავით მორგოშია მივხვდით, რომ ძველი არქაული ნამუშევრები განსაკუთრებულ ხიბლს ატარებდნენ - ძველი კავკასიური ბრინჯაო, გრაფიკა და პლასტიკა. ძალიან ღრმა შინაარსს იტევდა იკონოგრაფია, გაგვიტაცა ტრადიციული ქართული კედლის მხატვრობამ, ეს არის უდიდესი საგანძური და სკოლა, გამოსახვის საშუალებები, ფერწერა. ამიტომ, მიუხედავად იმისა, რომ მაშინ არ იყო ადვილი, ჩვენ დავიწყეთ საინტერესო იკონოგრაფიული და არქაული გამოსახულებების შეგროვება. ისინი სრულიად განსხვავებული პრინციპითაა შექმნილი, ვთქვათ, აღორძინების ელიტური მხატვრების ნამუშევრებისგან. აღორძინების მხატვრები ადამიანის ინტერესების მატერიალურ სამყაროზე ფოკუსირებას ახდენენ, მათ სამგანზომილებიანი რეალობის ასახვის მცდელობა აქვთ, მაშინ როდესაც გაცილებით უფრო ღრმა და საინტერესოა ადამიანის შინაგანი სამყარო და ჩემი აზრით, სწორედ ის უნდა წარმოადგენდეს ხელოვნების მაღალ ინტერესს.
მაგალითად, ზოგს ჰგონია, რომ ნამუშევარზე მართლა ნადირობაა გამოსახული, რაც იმის ბრალია, რომ თანამედროვე ადამიანი ძალიან გამატერიალურდა და ცალსახად, პრიმიტიულად აზროვნებს, ვერაფერს ხედავს ამ გამოსახულების მიღმა. ამასთან დაკავშირებით ერთი ჩინელი მხატვრის სიტყვები მახსენდება - “ვისაც ჰგონია, რომ გამოსახულება რეალობაა, ის უაღრესად ყმაწვილურად აზროვნებს”.
ჩვენ იმ კუთხიდან უნდა გამოვსახოთ საგანი, საიდანაც უფრო მაქსიმალურად მეტყველია, ანუ უნდა შეიქმნას ამ საგნის ხატი და მისი არსობრივი ნაწილი გამოიხატოს. რაღაც საინტერესო ექსპერიმენტები ჰქონდა პიკასოს, თუმცა მან თავიდან აღმოაჩინა ის, რაც კარგად დავიწყებული ძველი იყო, ანუ თითქოს უფრო თანამედროვე ფორმაში მოაქცია. ამიტომ ეს სხვა ტიპის გამოსახულებაა - ეს არის ცნობადი სფერო და არა გრძნობადი. ცნობადი სამყაროს ასახვაა, შთაბეჭდილებების. შთაბეჭდილებებს ვხატავ მე, საგანს კი არ ვხატავ - საგნისგან მიღებულ შთაბეჭდილებებს - ანუ საგნის არსს ვხატავ და არა თავად საგანს.
- დეკორატიულ ნივთებს თუ ქმნით?
- პანოებს ვაკეთებ, რომელიც უფრო რაღაც ოცნების მატერიალიზაციაა.
- ანუ უფრო ესთეტიკური დატვირთვით, ვიდრე ფუნქციური?
- ფუნქციური დატვირთვა მხოლოდ რამდენიმე ნამუშევარს აქვს. ეს არის ფერის, ფორმის და გამოსახულების კავშირი, რომელიც საბოლოოდ რაღაც მუსიკალურ, ძნელად გამოსათქმელ განცდას წარმოქმნის, დინამიკაცაა ამავდროულად.
- საინტერესოა, როგორია შემოქმედებითი პროცესი, რა გიქმნით სამუშაო განწყობას?
- ეს შთაბეჭდილების სიცხადის ხარისხზეა დამოკიდებული - თუ მაღალ ხარისხშია შთაბეჭდილება, მაშინ შეიძლება არ გააკეთო ჩანახატი და პირდაპირ კონცენტრირდე ნამუშევარზე, თუ ბუნდოვანია შთაბეჭდილება და ამოცანა, მაშინ რაღაც ჩანახატებს ვაკეთებ - ეს სამუშაო პროცესია.
ყოველთვის მიკვირდა, როდესაც ამბობდნენ, მუზა არ მაქვსო. ერთადერთ შემთხვევაში ვერ ვმუშაობ, თუკი ძალიან დეპრესიული განწყობა მაქვს, თუმცა მოსამზადებელი სამუშაოებით შეიძლება დავკავდე და საკუთარი თავი გამოვიყვანო კიდეც ამ მდგომარეობიდან.
რაც შეეხება მასალას, ძირითადი რამდენიმე განმაპირობებელი კომპონენტი დაახლოებით ვიცი, როგორც აკორდი, ან მთავარი მუსიკალური თემა და შემდეგ უკვე იმპროვიზაცია იწყება, რომელიც თავისთავად მიმდინარეობს მუსიკის მსგავსად.
თეა იაკობაშვილი
_yda-1.jpg)
